.webp){kind=icon}
Zapadne zemlje su na rat u Ukrajini odgovorile širokim međunarodnim sankcijama protiv Rusije. Međutim, Sjedinjene Američke Države (SAD) i saveznici decenijama koriste sankcije u različite svrhe. Na listi sankcija SAD su i građani i kompanije iz Adria regiona, uključujući Srbiju, Hrvatsku i Sloveniju.
Sankcije u SAD usvaja Kancelarija za kontrolu imovine stranaca (OFAC), koja deluje u okviru Ministarstva finansija SAD. To mogu biti opšte sankcije protiv određene zemlje ili industrijskog sektora, na primer, zabrana uvoza ili izvoza određene robe. Ipak, još delotvornije su ciljane sankcije koje se odnose na određeno fizičko ili pravno lice (SDN – Specially Designated Nationals).
I početkom ove godine na vrhu ove liste su bili ljudi iz Irana, Sirije i Severne Koreje, a od invazije na Ukrajinu, Rusija je odjednom postala zemlja sa najviše sankcija. U međuvremenu, u Adria regionu nema mnogo sankcionisanih pojedinaca i kompanija, međutim, postoje dva odvojena programa sankcija SAD za region, o kojima ćemo pisati u nastavku.
Redakcija Bloomberg Adrije iz Ljubljane proverila je ko je iz Adria regiona na listi koja je javno dostupna na sajtu OFAC-a.
SAD zabrinute za stabilnost regiona
Postoje dva programa sankcija SAD za Adria region. Prvi – sa oznakom BALKAN – na snazi je od 2003. godine, kada je tadašnji predsednik George Bush izvršnom uredbom ukinuo vanredno stanje u vezi sa situacijom na prostoru bivše Jugoslavije i istovremeno objavio spisak lica koja predstavljaju pretnju miru i stabilnosti u regionu.
Drugi – sa oznakom BALKAN-EO14033 – doneo je predsednik Joe Biden izvršnom uredbom u junu prošle godine, a odnosi se i na fizička i pravna lica koja, prema navodima američkih vlasti, doprinose destabilizaciji Zapadnog Balkana. Za lica koja se nađu na nekoj listi, SAD zamrzavaju imovinu koja je tamo prijavljena. Bajdenova izvršna uredba je među sankcije dodala zabranu ulaska u Sjedinjene Države.
Pored dva balkanska programa, neki pojedinci i kompanije su sankcionisani i u okviru drugih programa, uglavnom u vezi sa prodajom ilegalnih droga (oznake SDNTK i SDNT), podržavanjem terorizma (SDGT) ili kršenjem ljudskih prava (GLOMAG) .
Srbija neslavni rekorder
U Srbiji je pod sankcijama 35 fizičkih i pravnih lica, najviše od svih zemalja u regionu. Srbija je i jedina država u regionu iz koje se lica ili kompanije sankcionišu u okviru sankcija protiv kršenja ljudskih prava (GLOMAG - Global Magnitsky Act); većina imena na listi spada u ovu kategoriju.
Uglavnom se radi o osobama povezanim sa trgovcem oružjem Slobodanom Tešićem, za kojim takođe traga Interpol. Njene glavne kompanije u Srbiji su Partizan Tech i Technoglobal Sistems, a obe su na listi sankcija.
Postoji izvesno preklapanje između navedenih brojeva. Luka Karadžić, brat bivšeg predsednika Republike Srpske i osuđenog ratnog zločinca Radovana Karadžića, sankcionisan je kako u BiH, tako i u Crnoj Gori i Srbiji. Pod sankcijama je u Srbiji i njegova kompanija Komotko.
Amerikanci traže slovenačkog "kralja steroida"
Na slovenačkoj listi nalazi se devet stavki, od čega su pet fizičkih i četiri pravna lica. To su Mihael, Matevž i Alenka Karner, Dejan Donko i Uroš Slivnik i sa njima povezana preduzeća Karner d.o.o., Merideis, Palea i Velinvestment. Svi su deo kriminalne grupe koja se pod vođstvom Mihaela Karnera bavila prodajom anaboličkih steroida u SAD, pa su uključeni u program sankcija za borbu protiv stranih trgovaca narkoticima pod oznakom SDNTK. Karner je uhapšen u Austriji po američkoj poternici, gde je uspeo da izbegne izručenje američkim vlastima.
Karner je pre nekoliko dana, na konferenciji Business Forensics u organizaciji "Tak-Fin-Leka", održao predavanje o otvaranju kompanija u poreskim rajevima, što je podiglo prašinu i izazvalo otkazivanje učešća još nekih predavača, uključujući i otkazivanje ministarke unutrašnjih poslova Tatjane Bobnar.
STA
U regionu sve od terorizma do ruskih oligarha
Na spisku sankcija su četiri pravna lica iz Hrvatske. Kompanija Cilinder Sistem LTD, koja proizvodi metalne boce za skladištenje tečnih gasova, uključena je u sankcije Iranu jer ta bliskoistočna zemlja navodno kontroliše kompaniju koja ih snabdeva vojnom opremom. Među uvoznicima proizvoda kompanije je i Slovenija, navodi se na sajtu IranWatch. Sankcije uključuju zabranu transakcija sa američkim klijentima i zamrzavanje imovine u SAD.
Dve hrvatske kompanije u vlasništvu Maje Nikolajevne Tokareve nalaze se na listi sankcija Rusiji; njihova vlasnica je ćerka Nikolaja Tokareva, predsednika ruske naftne kompanije Transneft, a preko kompanija poseduje dva imanja na Lošinju, primećuje međunarodna mreža novinara OCCRP. Benevolence International Foundation, na papiru humanitarna organizacija, nalazi se na listi sankcija protiv globalnog terorizma (engl. Global Terrorism Sanctions Regulations) sa oznakom SDGT.
U Bosni i Hercegovini (BiH) na udaru sankcija nalazi se 27 entiteta, većinom pojedinaca. Pravna lica su pretežno islamske verske organizacije ili humanitarne organizacije koje su obuhvaćene globalnim sankcijama protiv terorizma jer su identifikovane kao deo mreža terorističkih organizacija kao što je Al Kaida. Među pojedincima se ističe predsednik Republike Srpske Milorad Dodik, kojeg su na listu uvrstili i Bush i Biden; Biden je prošle godine sankcionisao i Alternativnu televiziju (ATV) povezanu sa Dodikom. Sankcionisana je i ultradesničarska Srpska demokratska stranka.
STA
Severna Makedonija ima dva predstavnika na američkoj listi sankcionisanih. Prvi je bivši makedonski premijer Nikola Gruevski, koji je vodio državu od 2006. do 2016. On je 2018. osuđen na dve godine zatvora zbog zloupotrebe javnog položaja, slučaj se ticao kupovine blindiranog "mercedesa" za 600.000 evra. Pre izdržavanja kazne, Gruevski je pobegao u Mađarsku i zatražio politički azil. Druga osoba je Sašo Mijalkov, šef makedonske obaveštajne agencije u vreme vlade Gruevskog i premijerov rođak.
Dvojica rođaka dodati su u Bidenov program sankcija u aprilu ove godine.
