Bauk demografije

Srbiju godinama potresaju onlajn naslovi polutabloidnih medija u kojima se velikim slovima figurira reč – NESTAJEMO. Radi se o demografskom strahu usled konstantnog smanjenja broja stanovnika, što zbog emigracije u razvijene zapadne zemlje, što zbog smanjenja stope rađanja. Ovaj strah je potpuno razumljiv, ako imamo u vidu da je veoma teško društvu objasniti da su se u međuvremenu, gledano unazad 30 godina, na našem istočnom delu kontinenta u potpunosti smenili političko-ekonomski sistemi, a želeli mi to ili ne, razvijeni deo sveta je ušao u digitalnu, postindustrijsku, revoluciju. Bez obzira na to da li običan čovek to sebi može da objasni ili ne (uglavnom nije u stanju to da učini), fundamentalne promene u političkom, ekonomskom i privrednom sistemu donele su sa sobom isto tako sveobuhvatne promene u stilu života kao i potrebama ljudi. 

Da bismo razumeli da je smanjenje nataliteta u Evropi proces koji podjednako pogađa i razvijene i nerazvijene države, a da su različiti jedino tokovi migracija, moramo se nakratko vratiti u 19. vek, odakle potiče industrijska demografska paradigma kojoj savremeno društvo robuje, ili barem njegov najveći deo. Jedan drugi privredno-ekonomski zaokret formirao je dominantnu demografsku paradigmu. To je industrijska revolucija, koja je sa sobom donela i naučni progres. Standard života neumitno je rastao, a zajedno sa njim i mogućnosti medicinske nauke. Broj smrtnosti dece na porođaju i u ranom uzrastu postepeno se smanjivao, a potrebe za radnom snagom su rasle. To je dovelo do eksplozije nataliteta. Porodice (i urbane i ruralne) mogle su da imaju više dece, a za tu decu je postojala svrha - industrija, poljoprivreda i rat. Sve ove tri grane zahtevale su masovnost radne snage. Dovoljno je uporediti bilo koji evropski grad iz 18. veka sa istim gradom krajem 19. veka, dovoljno je uporediti Napoleonove ratove sa Prvim svetskim ratom, kako bi bila shvaćena data demografska promena. 

Depositphotos

 

Uz razvoj tehnologije, uključujući i tehnologiju oduzimanja ljudskih života, decenijom za decenijom potrebe za radnom snagom su se smanjivale. To je, međutim, bio proces koji je trajao dug period i moderna društva su se već uveliko stopila sa paradigmama iz 19. veka. Kao što je nacionalistička paradigma iz 19. veka opstala na Balkanu do danas, kao dominantna, tako je i zastarela industrijska demografska paradigma i dalje u većini slučajeva prisutna u društvu. Pomenuta paradigma iz industrijskog društva prolongirana je uvođenjem komandne privrede u Istočnu Evropu, koja je bila pre svega orijentisana na industrijsku proizvodnju. U istom periodu, kapitalističke zapadne države ulaze u novu tehnološku revoluciju, koju komunistički Istok propušta. Istok zaostaje zbog ideološki rigidne matrice razmišljanja po kojoj industrija, to jest proizvodnja, ostaje centrom ekonomskog razvoja. Zapad će dokazati da će novu ekonomsku i privrednu revoluciju izazivati razvoj visokih tehnologija usmerenih na potrošača, na individuu, što naravno u politici zahteva demokratski pogled na svet, nasuprot autoritarno kolektivističkom koji je gajen u komunizmu (ali i tradicionalnom društvu koji mu je prethodio). 

Demografska histerija, kao neopravdani strah pred nerazumljivim opštim promenama, i te kako prisutan i na Zapadu, mada u manjoj meri, svedoči postojanje alternativne desnice u datim političkim sistemima. Nacional-populisti širom Evrope funkcionišu kao paraziti koji se hrane iracionalnim strahovima delova, a ponegde i većine, društva. Zastarela demografska paradigma tako postaje moćno oruđe političke propagande – raspirivanje strahova od migracija, kao i širenje panike oko nacionalnog izumiranja (napisi NESTAJEMO iz uvoda), samo služe pokušaju da se evropski kontinent dovede u stanje razdvojenosti, koje vodi u nove velike evropske ratove. 

Zašto je stopa nataliteta sve niža u evropskim zemljama, kako u bogatijim, tako i u siromašnijim? Takođe rastu i troškovi života, zajedno sa životnim potrebama. Drugi razlog je deindustrijalizacija, usled završetka industrijske epohe i tranzicije u digitalno-informatičku. Privredi jednostavno nije potrebna takva količina radne snage, koliko je to bio slučaj u industrijskom razdoblju. Posla ima manje, društvo se tome prilagođava i pravi se manje dece. Treći razlog je izostanak velikih ratova i demokratizacija armije. Vojske su u savremenom dobu uglavnom profesionalne, a veliki ratovi se izbegavaju kao pojave koje donose više štete nego koristi. Ni armija više nema potrebe za ogromnim brojem ljudi, takav način ratovanja je neefikasan, skup, a što je možda još važnije politički veoma nepopularan, pa samim tim i riskantan (stanovnici Evrope nisu više spremni da ginu milionima za efemerne političke ciljeve). Četvrti razlog je mehanizacija i smanjenje vrednosti poljoprivrednih proizvoda. Mašine smanjuju potrebu za ljudskim radom u poljima, a globalizacija ekonomije omogućava lakši uvoz jeftinih poljoprivrednih proizvoda što čini evropsku poljoprivredu manje konkurentnom. Dati faktori dovode do postepenog i neumitnog smanjenja ruralnog stanovništva, koje je bilo glavni demografski resurs. Možemo pisati romane i pesme, snimati srceparajuće, emotivno ucenjujuće, TV emisije o nestanku sela, ali proces ne možemo zaustaviti bez vraćanja nivoa tehnološkog razvoja na pređašnji. 

Ono što treba da brine Srbiju i druge zapadnobalkanske zemlje, jeste stepen emigracije. Ako je smanjeni natalitet proizvod opštih procesa koji pogađaju sve države na istom stupnju tehnološkog razvoja, emigracioni tokovi se bitno razlikuju. Delimično, emigracioni tokovi od 1990-ih godina mogu se objasniti postojanjem zatvorenog političkog sistema u Istočnoj Evropi, koji nije dozvoljavao slobodnu emigraciju (Jugoslavija je izuzetak). Logično je da je veliki broj istočnih Evropljana pohrlio na razvijeni Zapad čim je pao Berlinski zid, a neefikasne i nekonukrentne sovjetske fabrike zakatančene. Iz čitave Jugoslavije, veliki emigracioni talas je početkom iste decenije usledio zbog izbijanja ratova, izazvanih nespremnošću beogradske političke elite da dopusti miran razlaz federalnih republika. Emigracioni tokovi mogu se ublažiti isključivo ekonomskim rastom, to jest stvaranjem poslova koji mogu zadržati pripadnike srednje klase u državi.

Pošto domaći investicioni kapital ima mali potencijal, ulogu razvoja na sebe može uzeti jedino inostrani kapital. Stoga je ekonomski rast za balkanske zemlje moguć jedino kroz proces evroatlantskih integracija, jer isključivo na taj način region postaje uključen u globalne tokove kapitala, dok se potencijal međusobnih vojnih sukoba u potpunosti eliminiše. Dokle god je region Zapadnog Balkana izvor geopolitičkih problema u Evropi, dokle god političke elite odbijaju da zatvore pitanja koja izazivaju beskrajne konflikte, neće biti potrebnog ekonomskog rasta i mladi, obrazovani ljudi će nastaviti da napuštaju zemlju u većem broju nego što je to neophodno uz odgovarajuću političku i ekonomsku klimu. 

 

Komentar ne odražava nužno mišljenje i stavove uredništva Bloomberg Adrije i njenih vlasnika.

Trenutno nema komentara za vest. Ostavite prvi komentar...

Ostavi komentar