Platne kartice, mobilni novčanici i online kupovina, danas su sasvim uobičajene pojave. Broj onih koji su spremni da vode računa o količini keša u novčaniku, odu do bankomata ili čekaju na kusur je u konstantnom padu. Ali nije uvek bilo tako.
Pre samo četrdeset godina, robno-novčana razmena u nekadašnjoj Jugoslaviji u velikoj meri se odvijala novcem u gotovom. Slična su bila i očekivanja stanovništva, a baš u to vreme, počinje velika evolucija platne industrije koja će zauvek promeniti način na koji razmišljamo o novcu.
Promo / Visa
„Početkom osamdesetih godina naši radnici u inostranstvu rado se vraćaju u domovinu gde troše velike količine, za ono vreme, stranih valuta. Jugoslavija je u to vreme predvodnica bloka nesvrstanih, što je čini veoma zanimljivom za strane turiste. U takvom okruženju Visa uvodi debitnu karticu u saradnji sa Jugobankom 1983. godine, koja je prva debitna kartica na ovim prostorima“, navodi doktor istorijskih nauka Marko Miljković.
Yugo “pogurao” kartice
Sa bankarskog stanovišta, priprema i uvođenje Visa debitnih platnih kartica trajali su dugo, čak četiri godine. Ovaj proces je podrazumevao sveobuhvatnu obuku bankara i službenika, uz uvođenje savremenih računarskih sistema. Da bi debitne kartice uopšte mogle da funkcionišu, prešlo se prvo na sistem isplate plata preko tekućeg računa.
„Jedna od banaka u sistemu Jugobanke, Autobanka, poslovala je sa zaposlenima Crvene zastave, najvećeg proizvođača automobila u Jugoslaviji, u vreme kada je čuveni Yugo nastupio na američkom tržištu. Isplata ličnih dohodaka zaposlenih preko tekućeg računa uspostavljena je početkom 1985. godine, kao neka vrsta „probnog balona“ za širenje sistema na teritoriji čitave Jugoslavije“, objašnjava Miljković.
Dolazak većeg broja stranih turista popularizovao upotrebu kartica
U vreme uvođenja Visa kartice u Jugoslaviji i Srbiji, fokus je na većoj potrošnji turista koji su tokom godišnjih odmora, ali i raznih sportskih, političkih, stručnih i drugih sličnih manifestacija posećivali našu zemlju. Cilj je veći priliv čvrste strane valute.
Jedan od značajnijih događaja koji će zauvek ostati zapamćen u popularizaciji platnih kartica je trenutak kada Jugobanka sponzoriše Zimske Olimpijske Igre u Sarajevu 1984, promovišući kartice u svom portfoliju. Taj trend je nastavljen i na drugim značajnim manifestacijama kao što je Univerzijada u Zagrebu 1987. godine, što se pokazalo kao najefikasniji način da se ovaj novi vid plaćanja približi širokoj publici.
Tražnja pre ponude
Interesovanje ljudi za kartice možda najbolje ilustruje podatak da su korisnici bili ti koji traže veću podršku banaka kako bi na pravi način razumeli sve aspekte upotrebe kartica. U početku, one su se izdavale u većim gradovima i u određenim filijalama u Beogradu, gde je osoblje prošlo ranije pomenutu obuku.
Ubrzo nakon uvođenja, do kraja osamdesetih godina počinje ekspanzija platnih kartica. Korisnici ih mahom upotrebljavaju u tadašnjim robnim kućama, specijalizovanim prodavnicama elektronske opreme i bele tehnike, za plaćanje hotela, avionskih karata, rent-a-kara, ili podizanje ograničenih iznosa deviza u bankama u inostranstvu.
Kartice u pop kulturi
Da je kartica bila predmet žudnje i želje mnogih, govori scena iz serije „Vruć vetar“, kada legendarni Šurda zadivljeno gleda Boba koji plaća u restoranu karticom. Promocija kartica uz širenje prihvatne mreže, dovodi do blizu 200.000 korisnika početkom 1990-ih u Jugoslaviji.
Ipak, o pravoj, masovnoj upotrebi platnih kartica u Srbiji može se govoriti posle 2000. godine, kada ih gotovo sve banke plasiraju i građanima i privredi, raste mreža bankomata, ali i prodavnica koje omogućavaju ovaj način plaćanja. Visa izdaje prvu contactless karticu 2007. godine i tri godine kasnije i prvu digitalnu karticu. Danas, Srbija ima skoro 11 miliona platnih kartica, sa preko 128 miliona transakcija samo u prvom tromesečju 2023. godine.
Sadržaj nastao u saradnji sa kompanijom Visa
.webp){kind=icon}
