Osnove bruto domaćeg proizvoda (BDP): merenje ekonomske aktivnosti

BDP je jedna od mnogih ekonomskih skraćenica. Ali ova je ipak jedna od najčešće korišćenih. BDP je skraćenica za bruto domaći proizvod i neminovno se svako sa njom sreo nekad u životu - u medijima, u vladinim izveštajima, u budžetima, u analizama centralnih banaka, a često je koristi i biznis zajednica. Ovo čini bruto domaći proizvod najpoznatijim i najčešće korišćenim ekonomskim pokazateljem, koji se smatra "ocem" svih ekonomskih pokazatelja. Zašto? Jer BDP je referentna tačka za zdravlje nacionalne i globalne ekonomije. Kada BDP raste, posebno ako inflacija nije problem, radnici i preduzeća rade dobro, kvalitet života se poboljšava. Ali, naravno, ne uvek. Naime, rastući bruto domaći proizvod ne mora da oslikava i dobar život, u slučaju da je rast, na primer, rezultat proizvodnje koja enormno zagađuje životnu sredinu. Međutim, njegova uzlazna putanja pokazuje da ekonomija ide dobro.

Šta je BDP?

Bruto domaći proizvod predstavlja ukupnu tržišnu vrednost svih finalnih dobara i usluga proizvedenih ili ostvarenih prihoda na teritoriji neke zemlje u određenom vremenskom periodu, najčešće godinu dana.

Ovo je vrednosni ili monetarni indikator i izračunava se u novcu.

BDP je ukupna finalna proizvodnja u zemlji (sve delatnosti i grane). Uključuje sve proizvode preduzeća, poljoprivrednu proizvodnju, ali i usluge koje građani plaćaju ili dobijaju od institucija. Ta vrednost se izražava množenjem ukupnih količina dobara i usluga sa njihovim tržišnim cenama, a ukupna tržišna vrednost se dobija na nivou cele privrede.

BDP je tržišna vrednost svakog proizvoda ili svake usluge – a ne vrednost proizvodnje, već ona po kojoj se proizvodi prodaju ili kupuju. Na primer, u BDP ulazi evro plaćen za kilogram jabuka ili pet evra koje potrošimo kada odemo u salon na frizuru.

BDP pokriva samo finalna dobra i usluge, ali ne i intermedijarne proizvode i usluge. Ako se sok pravi od jabuke, onda je cena soka vrednost koja je uračunata u bruto domaći proizvod. U ovom slučaju, cena jabuka nije uključena u BDP.

BDP obuhvata samo proizvode proizvedene u određenom periodu (kvartalu, godini). Oni proizvedeni u prošlosti su nacionalno bogatstvo.

Depositphotos

Ili u alternativnom konceptu - bruto nacionalni proizvod, ili BNP (engl. gross national product), meri celokupnu proizvodnju stanovnika jedne zemlje. Dakle, ako kompanija u nemačkom vlasništvu ima fabriku u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), proizvodnja te fabrike će biti uključena u američki BDP, ali u nemački BDP.

Ali, naravno, BDP ne uključuje sve proizvodne aktivnosti. Na primer, neplaćeni rad (kao što je rad od kuće ili volonterski rad) i aktivnosti na crnom tržištu nisu uključeni jer ih je teško precizno izmeriti i proceniti. To znači, na primer, da će pekar koji proizvodi hleb za kupca doprineti BDP-u, ali neće doprineti BDP-u ako ispeče isti hleb za svoju porodicu (iako će se sastojci koje je kupio računati). 

Depositphotos

Osim toga, "bruto" domaćeg proizvoda ne uzima u obzir "trošenje", odnosno amortizaciju mašina i objekata (tzv. kapitalni fond) koji se koriste za proizvodnju nekog proizvoda. Kada se ova deprecijacija oduzme od BDP-a, dobijamo neto domaći proizvod.

Kako se meri?

BDP se meri po tri metode, koje daju isti rezultat.

Način proizvodnje sumira "dodatu vrednost" u svakoj fazi proizvodnje, pri čemu je dodata vrednost definisana kao ukupna prodaja umanjena za vrednost međuinputa u proizvodnom procesu. Na primer, brašno bi predstavljalo međuinput, a hleb finalni proizvod; ili kao i usluge arhitekte i zgrada.

Metod prihoda sumira prihode koje ostvare proizvođači, odnosno plate, dobit, dividende, kamate i drugo.

Metod troškova prikuplja vrednost kupovine krajnjih korisnika – na primer, potrošnja hrane, televizora i medicinskih usluga u domaćinstvu; ulaganja preduzeća u mašineriju; i nabavku dobara i usluga od strane države, odnosno javnu potrošnju, ali i bilans uvoza i izvoza.

BDP u zemlji obično izračunava nacionalni zavod za statistiku, koji prikuplja informacije iz više izvora. Međutim, u kalkulaciji većina zemalja sledi utvrđene međunarodne standarde. Međunarodni standard za merenje BDP-a sadržan je u Sistemu nacionalnih računa od 1993. godine, koji su sastavili Međunarodni monetarni fond (MMF), Evropska komisija (EK), Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), Ujedinjene nacije (UN) i Svetska banka (SB).

Nominalni BDP

Nominalni bruto domaći proizvod predstavlja vrednost ukupno proizvedenih finalnih dobara i usluga u privredi, izračunatu prema tekućim cenama. Tekuće cene uključuju i uticaj inflacije u odgovarajućoj godini.

Povećanje nominalnog bruto domaćeg proizvoda u zemlji može biti rezultat ne samo povećanja proizvedenih količina finalnih dobara i usluga u tekućoj godini već i rezultat povećanja opšteg nivoa cena u privredi pod uticaj inflacije. Ako je stopa inflacije viša, sasvim je moguće da nominalni bruto domaći proizvod pokaže rast čak i u uslovima kada je nivo proizvodnje u tekućoj godini smanjen u odnosu na prethodnu. Nominalni bruto domaći proizvod ne odražava realne promene u ukupnoj proizvodnji privrede. Zbog toga je potrebno izračunati tzv. realni bruto domaći proizvod.

Realni BDP

Jedna stvar koju ljudi žele da znaju o ekonomiji je da li njena ukupna proizvodnja dobara i usluga raste ili opada. Ali pošto se BDP prikuplja u tekućim ili nominalnim cenama, dva perioda se ne mogu porediti bez prilagođavanja inflacije.

Da bi se odredio realni BDP, njegova nominalna vrednost se mora prilagoditi kako bi se uzele u obzir promene cena. Tako se može videti da li je vrednost proizvodnje porasla zato što se više proizvodi ili jednostavno zato što su cene porasle. Da bi se BDP prilagodio sa nominalnih na tekuće cene, koristi se statistički alat koji se zove deflator cena (određeni opšti indeks cena).

Deflator BDP-a je indeks koji meri prosečan nivo proizvodnih cena u privredi u odnosu na baznu godinu.

Opšte zdravlje privrede

BDP je važan jer pruža informacije o veličini privrede i tome kako ekonomija funkcioniše. Stopa rasta realnog BDP-a se često koristi kao pokazatelj opšteg zdravlja privrede.

Uopšteno govoreći, povećanje realnog BDP-a se tumači kao znak da ekonomija napreduje. Kada realni BDP snažno poraste, zaposlenost će se verovatno povećati, jer kompanije zapošljavaju više radnika za svoje fabrike i ljudi imaju više novca u džepu. Kada BDP opada, kao što je bio u mnogim zemljama tokom svetske ekonomske krize, zaposlenost često opada. U nekim slučajevima BDP može rasti, ali ne dovoljno brzo da stvori dovoljno radnih mesta za one koji ih traže. Ali stvarni rast BDP-a se kreće u ciklusima tokom vremena.

Ekonomije su ponekad u periodima procvata, a ponekad u periodima sporog rasta ili čak recesije (pri čemu se ova poslednja često definiše kao dva uzastopna kvartala u kojima proizvodnja opada). U Sjedinjenim Državama, na primer, bilo je šest recesija različite dužine i težine između 1950. i 2011.

U novijoj istoriji, u nekoliko zemalja bilo je recesija izazvanih pandemijom kovida 19.

Depositphotos

Poređenje BDP-a i pariteta kupovne moći

BDP se meri u valuti dotične zemlje. Zahteva prilagođavanje kada pokušavate da uporedite vrednost proizvodnje u dve zemlje koje koriste različite valute.

Uobičajeni metod je da se vrednost BDP-a svake zemlje pretvori u američke dolare, a zatim se uporedi. Konverzija u dolare se može izvršiti bilo korišćenjem tržišnih kurseva - one koje preovlađuju na deviznom tržištu - ili sa paritetom kupovne moći - PPP (engl. PPP - paritet kupovne moći).

Paritet kupovne moći je kurs konverzije valuta da bi se eliminisale razlike u nivoima cena, izražavajući vrednost za istu količinu i za istu robu i usluge kupljene u različitim zemljama sa različitim valutama. Proračuni pariteta kupovne moći za poređenje zasnovani su na podacima o komponentama rashoda bruto domaćeg proizvoda definisanim Evropskim sistemom računa (ESS 2010), koji omogućava rangiranje zemalja prema veličini privrede.

Postoji veliki jaz između tržišnog i deviznog kursa zasnovanog na paritetu kupovne moći na razvijenim tržištima i zemljama u razvoju. 

Da bismo ovo razumeli, uzmimo najčešće korišćeni primer - cenu hamburgera. Ako se hamburger prodaje u Londonu za dve funte, a u Njujorku za četiri dolara, to bi značilo PPP kurs od jedne funte do dva dolara. Ova stopa PPP može biti drugačija od one koja preovladava na finansijskim tržištima (tako da stvarna cena hamburgera u dolarima u Londonu može biti više ili manja od četiri dolara za koje se prodaje u Njujorku). Ova vrsta poređenja među zemljama je osnova za poznati Big Mac Index, koji objavljuje časopis "The Economist" i koji izračunava kurseve PPP na osnovu McDonald's sendviča koji se prodaje u gotovo identičnom obliku u mnogim zemljama širom sveta. 

Ono što BDP ne kaže

Takođe je važno razumeti šta nam BDP ne može reći.

BDP nije mera ukupnog životnog standarda ili blagostanja neke zemlje. Iako se promene u proizvodnji dobara i usluga po osobi (BDP po glavi stanovnika) često koriste kao merilo da li prosečan građanin u nekoj zemlji živi bolje ili lošije, ovaj indikator ne obuhvata stvari koje bi se mogle smatrati važnim za opšte dobro. Tako, na primer, povećana proizvodnja može doći po cenu štete po životnu sredinu ili drugih spoljnih pritisaka, kao što je buka.

Depositphotos

 
Kvalitet života može zavisiti i od raspodele BDP-a među stanovnicima jedne zemlje, a ne samo od ukupnog nivoa. Da bi pokušale da uzmu u obzir takve faktore, Ujedinjene nacije izračunavaju indeks humanog razvoja, koji rangira zemlje ne samo na osnovu BDP-a po glavi stanovnika, već i na osnovu drugih faktora, kao što su očekivani životni vek, pismenost i upis u školu. Učinjeni su i drugi pokušaji da se objasne neki nedostaci BDP-a, kao što su pokazatelj stvarnog napretka i indeks bruto nacionalne sreće, ali i oni imaju svoje kritičare.

BDP po glavi stanovnika

BDP po glavi stanovnika je pokazatelj privrednog rasta i visine životnog standarda stanovništva. BDP po glavi stanovnika izračunava se tako što se ukupna vrednost BDP-a podeli sa brojem stanovnika te zemlje.

Sa podacima o bruto domaćem proizvodu po stanovniku vrši se poređenje razvoja države u odnosu na druge države i poređenje produktivnosti rada, a ujedno se dobijaju i podaci o bruto nacionalnom dohotku, bruto štednji i neto zaduženju

Trenutno nema komentara za vest. Ostavite prvi komentar...

Ostavi komentar